Hoe kun je jezelf voorbereiden op een optreden in lastige omstandigheden? Dat was de vraag die Culturalis mij stelde als onderwerp voor een workshop. Een aantal koren waren gevraagd om op te treden tijdens het Haags Uit Festival in de Centrale Bibliotheek in Den Haag.
De omstandigheden: een grote open ruimte, een klein podium, geluidsoverlast en rondwandelend publiek met mogelijkerwijs geen of weinig aandacht voor het koor. Ja, hoe bereid je je daarop voor? Hoe kun je zorgen dat je in zo’n situatie overeind blijft?

“Niet groot willen uitpakken, dicht bij elkaar blijven, zodat je elkaar goed kunt horen” reageerde iemand toen ik de vraag op Twitter in de lucht wierp. “Vooral met elkaar plezier maken zou ik zeggen” zei een ander. “Ja! energie steken in dingen die je wel zelf in de hand hebt”, en “zang en performance richten op mensen die wel luisteren”. Ook een leuke: “op welke manier kun je inspelen op/ gebruik maken van de ruimte? Misschien een paar liedjes op een andere plek doen?”

Allemaal waardevolle tips. Tijdens de workshop zelf kwamen we tot de conclusie dat het belangrijkste dat je kunt doen, is je voorbereiden.
Direct van tevoren, natuurlijk, door te zorgen voor een goeie warming-up en een goed gevoel van samen-gaan-we-dit-varkentje-even-wassen.
Iets eerder, door vantevoren naar de locatie te gaan en de locatie goed in je op te nemen. De maten van het podium op te nemen en te gebruiken in de repetitie. Te luisteren naar de akoestiek, je voor te stellen hoe dat gaat zijn straks, als je als groep daar staat. Welk repertoire is wel of niet geschikt voor die ruimte? Kun je de ruimte of situatie nog op een speelse manier gebruiken?

Toch is de belangrijkste voorbereiding die welke je het hele jaar door kunt doen. Wacht niet tot er een specifieke situatie is waar je op in moet spelen, maar train je koor elke week, het hele jaar door om flexibel te zijn. Train je koor een groep te zijn, die op elke situatie kan inspelen.

Er zijn tal van speelse oefeningen te verzinnen die hierin kunnen helpen, en t hoeft niet ingewikkeld te zijn. Een aantal mogelijkheden, ter inspiratie:

- Laat het koor in wisselende opstellingen zingen. Zo leren ze ‘flexibel’ te luisteren, in plaats van alleen te steunen op degene naast hem of haar. Ook graag met stemgroepen door elkaar!
- Laat het koor lopen of lastige opdrachten uitvoeren terwijl ze zingen (‘Zing het nummer, en maak tegelijkertijd een rij op lengte’).
- Verklein de beschikbare ruimte, maak de kooropstelling op de helft van de ruimte die je normaal inneemt.
- Is het mooi weer? Ga buiten zingen! Hoe ver kun je uit elkaar staan en toch het muziekstuk overeind houden?
- Zing een nummer met de helft van het koor, de andere helft kan luisteren en kijken. (of een kwart, of een achtste, etc)
- Verdeel het koor in tweeën en laat elke groep steeds omdebeurt twee maten zingen, zonder dat het nummer stopt. Als een soort vraag-antwoord-spel. (met dank aan Matthias Becker @VPJD)

- Stap er als dirigent eens tussen uit: geef de begintoon en laat het koor het dan verder even zelf uitzoeken. Ook de lastige inzetten.
- Sta niet altijd op dezelfde plek, maar wissel de positie waarvandaan je dirigeert af.
- Speel met je manier van dirigeren: klein of juist groot, veel of juist weinig. Dirigeer eens zonder handen, of met je rug naar het koor.
- Wissel tempo af. Zing een nummer niet altijd in je favoriete tempo, maar doe het af en toe sneller, af en toe langzamer. Varieer dit ook tijdens het nummer zelf, gewoon als oefening.

Train deze flexibiliteit niet alleen tijdens de repetities, maar bouw het in tot op de optredens. Hoe spannend als je nooit zeker weet hoe het zal lopen. De afspraak is niet dat je je aan de afspraak houdt, maar dat je goed moet blijven opletten en aanpassen aan hoe het loopt.
Zorg dat de groep weet en accepteert dat alles altijd nog kan veranderen. Dat houdt het zingen spannend, en je koor fris.

En tot slot: oefening baart kunst. Ga veel optreden, in veel verschillende situaties: “Artiesten hebben publiek nodig. Om dingen af te maken, om zichzelf te testen en te verbeteren, om keuzes aan te gaan.”

(met dank aan twitteraars @tom_beek, @MartensMerel, @MarianV_RV, @melyndamilman en @stemboon.)